Lạm dụng thuốc kháng sinh nguy hiểm như thế nào?

Trong cuộc chiến giữa con người và vi khuẩn gây bệnh, thuốc kháng sinh được xem là một trong những thành tựu vĩ đại nhất của y học hiện đại. Đây là những hợp chất có nguồn gốc từ tự nhiên hoặc được tổng hợp, có khả năng tiêu diệt vi khuẩn hoặc ngăn chặn sự phát triển của chúng.

Nhờ vào cơ chế tác động mạnh mẽ này, kháng sinh đã giúp y học kiểm soát hiệu quả nhiều bệnh nhiễm khuẩn, từ những bệnh thông thường như viêm họng, viêm phổi đến những bệnh lý phức tạp, đe dọa tính mạng như nhiễm trùng huyết, viêm màng não.

Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là việc sử dụng kháng sinh không hợp lý, lạm dụng hoặc dùng sai cách đang dẫn đến một hệ lụy nghiêm trọng – sự gia tăng của tình trạng kháng kháng sinh. Điều này không chỉ làm giảm hiệu quả điều trị mà còn khiến người bệnh đối mặt với nhiều nguy cơ sức khỏe, đồng thời gây áp lực nặng nề lên hệ thống y tế và cộng đồng.

Kháng sinh là gì và có những nhóm thuốc nào thường dùng?

Thuốc kháng sinh từ lâu đã là “trụ cột” trong điều trị các bệnh lý nhiễm khuẩn. Nhưng để sử dụng kháng sinh một cách hiệu quả và an toàn, người bệnh cần hiểu rõ bản chất và phân loại của loại thuốc đặc biệt này.

Theo Dược sĩ Nguyễn Thu Huyền – Phòng khám Đa khoa Olympia, kháng sinh là những chất kháng khuẩn có thể được tiết ra từ các vi sinh vật như vi khuẩn, nấm hoặc được tổng hợp nhân tạo, với chức năng tiêu diệt hoặc ức chế sự phát triển của các vi sinh vật gây bệnh khác.

“Điều đáng chú ý là không phải vi sinh vật nào cũng có hại, nên việc sử dụng kháng sinh phải thận trọng. Kháng sinh không phân biệt được ‘bạn’ hay ‘thù’, nên có thể tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi nếu dùng không đúng cách,..” – Dược sĩ Thu Huyền chia sẻ.

Trong thực tế lâm sàng, kháng sinh được chia thành 9 nhóm chính, mỗi nhóm có cơ chế tác động và chỉ định điều trị riêng. Tuy nhiên, 5 nhóm kháng sinh dưới đây là phổ biến và thường được sử dụng nhất:

1. Nhóm Beta-lactam:

Bao gồm Penicillin, Cephalosporin, Carbapenem… hoạt động bằng cách ức chế quá trình tổng hợp vách tế bào vi khuẩn, làm vi khuẩn không thể phát triển và nhanh chóng bị tiêu diệt.

“Đây là nhóm kháng sinh được sử dụng rộng rãi nhất, đặc biệt trong điều trị viêm họng, viêm phổi, viêm amidan…” – Dược sĩ Thu Huyền nhấn mạnh.

2. Nhóm Macrolid:

Có tác dụng ức chế quá trình tổng hợp protein của vi khuẩn, thường dùng trong điều trị các bệnh nhiễm khuẩn đường hô hấp, viêm phế quản, viêm xoang.

3. Nhóm Quinolon:

Tác động trực tiếp lên quá trình tổng hợp acid nucleic (DNA) của vi khuẩn, ngăn chặn sự nhân đôi và phát triển. Nhóm này thường được chỉ định trong các bệnh lý đường tiết niệu, tiêu hóa.

4. Nhóm Tetracyclin:

Cũng ức chế tổng hợp protein của vi khuẩn, thường dùng trong điều trị các bệnh ngoài da, nhiễm trùng do vi khuẩn nội bào như Rickettsia.

5. Nhóm Aminoglycosid:

Gây rối loạn chức năng bào tương, dẫn đến tiêu diệt vi khuẩn. Nhóm này thường dùng trong điều trị các nhiễm khuẩn nặng, có nguy cơ đe dọa tính mạng.

Lạm dụng thuốc kháng sinh gây hại như thế nào?

Tình trạng kháng thuốc: Nguy cơ toàn cầu, hiểm họa tại Việt Nam

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), kháng kháng sinh là một trong những mối đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe toàn cầu hiện nay. Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ kháng kháng sinh cao, chủ yếu do lạm dụng và sử dụng thuốc kháng sinh tùy tiện.

“Thực tế hiện nay, nhiều bệnh lý nhiễm khuẩn thông thường như viêm họng, viêm phổi vốn có thể điều trị dễ dàng thì nay lại trở nên khó khăn, phải dùng tới các loại kháng sinh thế hệ mới, đắt tiền hơn, mà vẫn tiềm ẩn nhiều rủi ro,” – Dược sĩ Nguyễn Thu Huyền, Phòng khám Đa khoa Olympia chia sẻ.

Hệ quả là nhiều bệnh thông thường nay trở nên khó điều trị, phải sử dụng thuốc thế hệ mới với chi phí cao hơn, thời gian điều trị kéo dài hơn, và nguy cơ biến chứng cao hơn.

Tác dụng phụ nghiêm trọng khi dùng kháng sinh sai cách

• Loạn khuẩn ruột: Gây tiêu chảy, do kháng sinh tiêu diệt cả vi khuẩn có lợi.
• Tăng nguy cơ dị ứng, sốc phản vệ.
• Gây suy giảm chức năng gan, thận nếu sử dụng kéo dài, không có kiểm soát.

“Một hệ lụy mà nhiều người không lường trước được, đó là kháng sinh có thể phá vỡ sự cân bằng hệ vi sinh vật trong cơ thể, dẫn đến rối loạn tiêu hóa, loạn khuẩn ruột, và điều này rất nguy hiểm ở trẻ nhỏ,..” – Dược sĩ Thu Huyền cảnh báo.

Chi phí điều trị tăng cao, hiệu quả giảm sút

Khi vi khuẩn đã kháng lại các kháng sinh thông thường, bệnh nhân bắt buộc phải sử dụng thuốc kháng sinh thế hệ mới, chi phí điều trị cao hơn, thời gian sử dụng kéo dài hơn, và nguy cơ biến chứng cũng tăng lên đáng kể.

“Khi một loại kháng sinh không còn hiệu quả, chúng ta không chỉ mất đi cơ hội điều trị tốt nhất, mà còn phải đối mặt với chi phí cao hơn và những rủi ro lớn hơn,..” – Dược sĩ Thu Huyền chia sẻ thêm.

Làm sao để sử dụng kháng sinh an toàn và hiệu quả?

Sử dụng kháng sinh không đúng cách không chỉ khiến bệnh lâu khỏi mà còn khiến vi khuẩn trở nên kháng thuốc, gây ra những hậu quả khó lường. Vậy làm sao để sử dụng kháng sinh đúng nguyên tắc, phát huy hiệu quả điều trị mà vẫn đảm bảo an toàn cho sức khỏe?

Theo Dược sĩ Nguyễn Thu Huyền – Phòng khám Đa khoa Olympia, để phòng ngừa kháng thuốc và sử dụng kháng sinh hợp lý, người bệnh cần nắm vững các nguyên tắc sau:

1. Chỉ sử dụng kháng sinh khi có bằng chứng rõ ràng về nhiễm khuẩn

Không phải trường hợp bệnh nào cũng cần kháng sinh. Việc chỉ định dùng kháng sinh phải dựa trên thăm khám lâm sàng kỹ lưỡng và các xét nghiệm cận lâm sàng cụ thể, như xét nghiệm máu, nước tiểu, hoặc cấy vi khuẩn.

“Người bệnh không nên tự ý mua kháng sinh khi có biểu hiện sốt hay ho, vì nhiều trường hợp là do virus gây ra – mà kháng sinh hoàn toàn không có tác dụng với virus,” – Dược sĩ Thu Huyền.

Lưu ý quan trọng: Các bệnh do virus như cúm, sởi, sốt siêu vi… không cần và không được dùng kháng sinh.

2. Lựa chọn kháng sinh đúng – Phù hợp với vi khuẩn và tình trạng người bệnh

Việc lựa chọn kháng sinh phải dựa vào loại vi khuẩn gây bệnh và cơ địa người bệnh, đảm bảo kháng sinh đủ mạnh để tiêu diệt vi khuẩn, nhưng không gây hại cho cơ thể.

“Trẻ em, người cao tuổi, phụ nữ có thai hoặc cho con bú, người có bệnh lý gan thận… đều là nhóm nhạy cảm với thuốc. Nếu không chọn đúng loại và liều lượng, kháng sinh có thể gây hại hơn là có lợi,” – Dược sĩ Thu Huyền.

3. Tuân thủ đúng liều – đúng thời gian – đúng số lần trong ngày

Đây là nguyên tắc quan trọng giúp kháng sinh đạt nồng độ tối ưu trong máu, tiêu diệt vi khuẩn hiệu quả:

• Không tự ý tăng hoặc giảm liều, vì có thể gây ngộ độc hoặc khiến vi khuẩn chưa bị tiêu diệt hoàn toàn, dẫn đến kháng thuốc.
• Không ngừng thuốc sớm, ngay cả khi thấy triệu chứng thuyên giảm. Việc ngừng thuốc sớm khiến vi khuẩn còn sót lại có cơ hội phát triển mạnh hơn và khó tiêu diệt hơn ở lần điều trị sau.

“Nhiều người nghĩ uống ít thuốc thì tốt cho sức khỏe, nhưng với kháng sinh thì khác. Dùng không đủ liều chỉ nuôi dưỡng thêm vi khuẩn kháng thuốc mà thôi,” – Dược sĩ Thu Huyền.

4. Chỉ phối hợp nhiều loại kháng sinh khi thực sự cần thiết

Việc kết hợp nhiều loại kháng sinh cùng lúc chỉ nên thực hiện dưới chỉ định và giám sát của bác sĩ. Phối hợp kháng sinh sai cách dễ gây xung đột thuốc, làm giảm hiệu quả điều trị, thậm chí tăng nguy cơ kháng thuốc nghiêm trọng.

“Trong đa số trường hợp nhiễm khuẩn nhẹ đến trung bình, một loại kháng sinh phù hợp là đủ. Việc phối hợp nhiều loại thuốc không những không giúp bệnh khỏi nhanh hơn mà còn gây tác dụng phụ không mong muốn,” – Dược sĩ Thu Huyền.

Làm thế nào để phòng chống tình trạng kháng kháng sinh trong cộng đồng?

Kháng kháng sinh không chỉ là vấn đề cá nhân, mà là hiểm họa của cả cộng đồng. Khi vi khuẩn đã trở nên kháng thuốc, không ai có thể miễn nhiễm khỏi nguy cơ bị lây nhiễm vi khuẩn “siêu kháng thuốc” – loại vi khuẩn không còn chịu tác động của các loại kháng sinh phổ biến. Vì vậy, phòng chống kháng thuốc là trách nhiệm chung của từng cá nhân và toàn xã hội.

1. Không tự ý mua và sử dụng kháng sinh khi chưa có chỉ định của bác sĩ

Hiện nay, nhiều người có thói quen mua kháng sinh không cần đơn, sử dụng theo kinh nghiệm hoặc lời mách bảo, đặc biệt trong các trường hợp cảm cúm, sốt nhẹ. Đây là hành động nguy hiểm, dễ dẫn đến kháng thuốc.

“Kháng sinh không phải là thuốc điều trị mọi loại bệnh. Việc dùng thuốc ‘theo cảm tính’ sẽ làm mất hiệu quả điều trị, gây hại cho chính bản thân và cộng đồng,” – Dược sĩ Nguyễn Thu Huyền, Phòng khám Olympia, khuyến cáo.

2. Thực hiện đầy đủ và đúng phác đồ điều trị được bác sĩ chỉ định

Khi đã được chỉ định dùng kháng sinh, người bệnh cần tuân thủ đúng liều lượng, thời gian và số lần sử dụng mỗi ngày. Việc tự ý ngưng thuốc khi thấy bệnh “đỡ hơn” hoặc kéo dài thời gian uống thuốc đều là sai lầm nghiêm trọng, khiến vi khuẩn không bị tiêu diệt hoàn toàn và dễ kháng thuốc.

“Kháng sinh cần được duy trì đủ thời gian để loại bỏ vi khuẩn hoàn toàn. Việc ngừng thuốc sớm đồng nghĩa với việc ‘tạo điều kiện’ cho vi khuẩn sống sót và phát triển khả năng kháng lại thuốc,” – Dược sĩ Thu Huyền giải thích.

3. Không chia sẻ kháng sinh với người khác

Mỗi người có tình trạng sức khỏe và nguyên nhân gây bệnh khác nhau. Việc dùng chung kháng sinh hoặc cho người khác dùng lại đơn thuốc cũ không chỉ tiềm ẩn nguy cơ tác dụng phụ, dị ứng, mà còn làm tăng nguy cơ vi khuẩn đề kháng thuốc, nếu sử dụng sai loại hoặc sai liều.

4. Tăng cường hiểu biết về sử dụng kháng sinh từ nguồn chính thống

Người dân cần được trang bị kiến thức đúng đắn về kháng sinh và kháng thuốc, thông qua tư vấn từ các bác sĩ, dược sĩ chuyên môn tại cơ sở y tế. Đồng thời, cần chủ động cập nhật thông tin từ nguồn chính thống, tránh nghe theo tin đồn hoặc thông tin sai lệch trên mạng xã hội.

“Mỗi cá nhân hiểu đúng, làm đúng – là một ‘lá chắn’ vững vàng giúp cộng đồng giảm thiểu nguy cơ kháng thuốc,” – Dược sĩ Thu Huyền nhấn mạnh.

Khi nào nên đến khám và tư vấn tại Phòng khám Đa khoa Olympia?

Nếu bạn có dấu hiệu nhiễm khuẩn như sốt cao, viêm họng, viêm đường hô hấp, tiêu chảy kéo dài, hoặc muốn kiểm tra tình trạng sức khỏe tổng quát, hãy đến Phòng khám Đa khoa Olympia – Nha Trang để được thăm khám và tư vấn bởi đội ngũ bác sĩ, dược sĩ giàu kinh nghiệm.

Sử dụng kháng sinh đúng cách – Bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng

Kháng sinh là “con dao hai lưỡi”, vừa giúp điều trị hiệu quả bệnh nhiễm khuẩn, vừa có thể gây ra hậu quả nghiêm trọng nếu dùng sai cách. Vì vậy, hãy sử dụng kháng sinh theo đúng hướng dẫn của bác sĩ, đồng thời nâng cao ý thức cộng đồng trong phòng chống kháng thuốc để bảo vệ tương lai của y học và sức khỏe cộng đồng.