Huyết thanh kháng dại là gì?
Huyết thanh kháng dại là một dung dịch chứa các kháng thể đặc hiệu có khả năng chống lại virus dại, giúp cung cấp miễn dịch thụ động tức thời cho cơ thể. Khi tiêm huyết thanh này, kháng thể sẽ nhanh chóng trung hòa virus dại tại các vết thương, làm chậm quá trình lan truyền của virus trong hệ thần kinh. Đây là biện pháp bảo vệ khẩn cấp trong các trường hợp bị phơi nhiễm với virus dại, chẳng hạn như khi bị chó, mèo hoặc các loài động vật khác mắc bệnh dại cắn, cào, hoặc liếm lên vết thương hở.
- Miễn dịch thụ động: Huyết thanh kháng dại cung cấp miễn dịch thụ động ngay lập tức, khác với miễn dịch chủ động do vắc xin dại mang lại, phải mất thời gian để cơ thể tự sản sinh kháng thể.
- Sử dụng cùng với vắc xin dại: Huyết thanh kháng dại thường được tiêm đồng thời với vắc xin dại để đảm bảo cơ thể có đủ kháng thể bảo vệ cho đến khi hệ miễn dịch tự sản sinh kháng thể sau khi tiêm vắc xin.
- Hiệu quả bảo vệ tạm thời: Huyết thanh chỉ cung cấp sự bảo vệ tạm thời, kéo dài đến khi vắc xin bắt đầu có tác dụng, thường sau 7-10 ngày.
Khi nào cần tiêm huyết thanh kháng dại?
Tiêm huyết thanh kháng dại là một bước quan trọng trong quá trình phòng chống bệnh dại, đặc biệt trong các trường hợp có nguy cơ lây nhiễm cao từ virus dại. Dưới đây là các trường hợp cụ thể cần tiêm huyết thanh kháng dại:
- Khi bị chó, mèo hoặc động vật nghi ngờ mắc bệnh dại cắn hoặc cào rách da
Đây là trường hợp phổ biến nhất dẫn đến nguy cơ nhiễm virus dại. Nếu bị chó, mèo hoặc các loài động vật hoang dã (như dơi, chồn) cắn hoặc cào, bạn cần nhanh chóng đến cơ sở y tế để được thăm khám và tiêm huyết thanh kháng dại kịp thời. Những động vật này thường là nguồn lây bệnh chủ yếu do virus dại tồn tại trong tuyến nước bọt của chúng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), 99% trường hợp bệnh dại ở người là do chó cắn . - Khi bị nước dãi của động vật nghi mắc bệnh dại dính vào vùng da trầy xước hoặc niêm mạc (mắt, miệng)
Nước bọt từ động vật nghi mắc bệnh dại có thể chứa virus dại. Nếu nước dãi này tiếp xúc với vùng da bị trầy xước hoặc các niêm mạc nhạy cảm như mắt, miệng, bệnh nhân cũng có nguy cơ nhiễm bệnh. Virus dại có khả năng xâm nhập qua các vết thương hở hoặc niêm mạc, do đó tiêm huyết thanh kháng dại là cần thiết trong những tình huống này để phòng ngừa bệnh. - Các vết cắn nặng ở vùng gần hệ thần kinh trung ương hoặc các khu vực nhiều đầu dây thần kinh
Vết cắn ở các vùng như đầu, cổ hoặc ở các khu vực có nhiều đầu dây thần kinh (như ngón tay, ngón chân) có thể làm tăng nguy cơ virus dại xâm nhập nhanh hơn vào hệ thần kinh trung ương, gây nhiễm trùng não và tử vong nếu không điều trị kịp thời. Ở những vị trí này, virus có thể lan tỏa nhanh chóng, do đó việc tiêm huyết thanh kháng dại cần được tiến hành ngay lập tức .
Các loại huyết thanh kháng dại phổ biến
- Huyết thanh kháng dại SAR
Huyết thanh kháng dại SAR (Serum Antirabique) là một loại huyết thanh được tinh chế từ huyết thanh của ngựa. Đây là loại huyết thanh phổ biến nhất tại Việt Nam, được sản xuất bởi Viện vắc xin và sinh phẩm y tế Nha Trang. SAR cung cấp kháng thể kháng virus dại nhanh chóng và hiệu quả, giúp trung hòa virus trong cơ thể, đặc biệt phù hợp cho những người bị phơi nhiễm với virus dại từ động vật. - Huyết thanh kháng dại Favirab
Huyết thanh Favirab là một loại huyết thanh kháng dại có nguồn gốc từ huyết thanh ngựa, được phát triển bởi công ty dược phẩm nổi tiếng Sanofi Pasteur, Pháp. Favirab được sử dụng để tạo ra miễn dịch thụ động, giúp người tiêm được bảo vệ ngay lập tức khỏi virus dại cho đến khi hệ miễn dịch tự sản sinh kháng thể nhờ vào việc tiêm vắc xin. - Huyết thanh phòng dại RIG
RIG (Rabies Immune Globulin) là huyết thanh phòng dại được điều chế từ huyết tương của người trưởng thành khỏe mạnh đã được tiêm vắc xin phòng dại. Loại huyết thanh này giúp cung cấp kháng thể chống lại virus dại ngay sau khi tiêm, bảo vệ người phơi nhiễm khỏi nguy cơ lây nhiễm cho đến khi vắc xin có hiệu quả. - Huyết thanh kháng dại ERIG
ERIG (Equine Rabies Immune Globulin) là huyết thanh kháng dại được điều chế từ huyết thanh ngựa. ERIG được sử dụng để cung cấp miễn dịch tạm thời cho những người có nguy cơ phơi nhiễm với virus dại. Kháng thể trong ERIG sẽ giúp trung hòa virus ngay tại chỗ, làm chậm quá trình phát triển của virus dại cho đến khi hệ miễn dịch có thể tự tạo ra kháng thể nhờ vào tiêm vắc xin phòng dại. (IVAC)
Tiêm huyết thanh kháng dại có hại không?
Huyết thanh kháng dại là một phương pháp an toàn và hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh dại, đặc biệt là khi kết hợp với vắc xin phòng dại. Tuy nhiên, như với bất kỳ loại thuốc hoặc điều trị nào, việc tiêm huyết thanh kháng dại cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ nhẹ. Những tác dụng phụ phổ biến bao gồm sưng đau tại vị trí tiêm, sốt nhẹ, hoặc cảm giác mệt mỏi. Những phản ứng này thường tự giảm sau một thời gian ngắn và không gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêm.
Các phản ứng dị ứng nghiêm trọng, chẳng hạn như sốc phản vệ, rất hiếm gặp nhưng vẫn có khả năng xảy ra. Do đó, sau khi tiêm, bệnh nhân cần được theo dõi kỹ lưỡng trong vòng 30 phút đến 1 giờ tại cơ sở y tế để đảm bảo an toàn.
Những lưu ý khi tiêm huyết thanh kháng dại:
- Không trộn lẫn huyết thanh và vắc xin: Khi tiêm huyết thanh và vắc xin phòng dại, cần sử dụng bơm tiêm riêng và tiêm tại các vị trí khác nhau trên cơ thể để tránh tương tác giữa các chế phẩm.
- Không tiêm huyết thanh qua đường tĩnh mạch: Huyết thanh kháng dại chỉ được tiêm bắp hoặc tiêm xung quanh vùng vết thương, không được tiêm trực tiếp vào tĩnh mạch.
- Theo dõi phản ứng sau tiêm: Sau khi tiêm huyết thanh kháng dại, người bệnh cần được theo dõi trong ít nhất 30 phút đến 1 giờ để phát hiện kịp thời các phản ứng dị ứng, nếu có
Những hướng dẫn trên nhằm đảm bảo rằng việc tiêm huyết thanh kháng dại diễn ra an toàn và hiệu quả.
Tiêm huyết thanh phòng dại cần kiêng gì?
Sau khi tiêm huyết thanh kháng dại, có một số điều cần lưu ý để đảm bảo hiệu quả tối ưu của huyết thanh và vắc xin, cũng như duy trì sức khỏe tốt:
- Tránh sử dụng rượu bia và các loại thuốc ức chế hệ miễn dịch
Các chất kích thích như rượu bia và các loại thuốc ức chế hệ miễn dịch (như corticosteroid, thuốc điều trị ung thư, hay thuốc chống sốt rét) có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, ảnh hưởng đến khả năng cơ thể sản sinh kháng thể. Điều này có thể làm giảm hiệu quả của vắc xin phòng dại và tăng nguy cơ mắc bệnh - Duy trì chế độ dinh dưỡng đầy đủ và tránh căng thẳng
Sau khi tiêm huyết thanh, người bệnh cần ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng để hỗ trợ hệ miễn dịch hoạt động tốt. Cơ thể cần nguồn năng lượng và dưỡng chất để sản sinh kháng thể và phục hồi sau khi bị động vật cắn. Ngoài ra, việc tránh căng thẳng là rất quan trọng, vì căng thẳng có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, làm giảm khả năng bảo vệ của cơ thể
Tiêm huyết thanh kháng dại – Bảo vệ ngay lập tức khỏi nguy cơ bệnh dại
Bệnh dại là một trong những bệnh có tỷ lệ tử vong gần như 100% nếu không được điều trị kịp thời. Việc tiêm huyết thanh kháng dại cùng với vắc xin phòng dại là biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất. Huyết thanh giúp cung cấp miễn dịch thụ động tức thời, trung hòa virus ngay lập tức, trong khi vắc xin sẽ kích thích cơ thể sản sinh kháng thể chủ động trong vòng 7-10 ngày.
Nếu bị động vật nghi mắc bệnh dại cắn, cào hoặc liếm vào vùng da tổn thương, hãy nhanh chóng đến cơ sở y tế để được tiêm huyết thanh và vắc xin phòng dại ngay lập tức. Sự kết hợp này là cách duy nhất để bảo vệ tính mạng trước nguy cơ tử vong do bệnh dại
Nguồn tham khảo:
- World Health Organization (WHO). “Rabies.” World Health Organization, September 20, 2023. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rabies
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). “Rabies.” Centers for Disease Control and Prevention, September 2022. https://www.cdc.gov/rabies/
- IVAC – Huyết thanh kháng dại tinh chế (SAR)
