Trong thế giới y học, có những loại thuốc đóng vai trò “người hùng” thầm lặng, xuất hiện đúng lúc để cứu sống hàng ngàn sinh mạng. Adrenaline – hay còn gọi là Epinephrine – chính là một trong số đó. Từ các trường hợp sốc phản vệ nguy kịch đến những tình huống ngừng tuần hoàn khẩn cấp, loại hormone và thuốc này đã chứng minh vai trò không thể thiếu.
Tại Phòng khám Đa khoa Olympia – 60 Yersin, P. Tây Nha Trang, chúng tôi hiểu rằng việc hiểu rõ về các loại thuốc cấp cứu không chỉ dành cho nhân viên y tế mà còn giúp mỗi chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của việc xử trí đúng đắn và kịp thời. Vậy, Adrenaline thực sự là gì và tại sao nó lại được ví như một “vị cứu tinh”? Mời bạn đọc cùng tìm hiểu sâu hơn qua bài viết này.
Adrenaline là gì? Hiểu đúng về một hormone và thuốc cấp cứu
Khi nói đến Adrenaline, chúng ta thường nghĩ ngay đến cảm giác hồi hộp, tim đập nhanh khi đối mặt với nguy hiểm hay những tình huống kịch tính. Điều đó không sai! Adrenaline, hay còn được biết đến với tên khoa học là Epinephrine, là một hormone tự nhiên được sản xuất và giải phóng từ tuyến thượng thận của cơ thể. Nó đóng vai trò như một chất dẫn truyền thần kinh, truyền tải các xung thần kinh đến nhiều cơ quan khác nhau, là một phần quan trọng trong phản ứng “chiến đấu hay bỏ chạy” (fight-or-flight) của cơ thể trước stress hoặc nguy hiểm.
Trong y học, Adrenaline được bào chế dưới dạng thuốc, được sử dụng trong các tình huống cấp cứu để nhanh chóng phục hồi các chức năng sống còn. Vậy, một cách cụ thể hơn, Adrenaline tác động như thế nào lên các hệ cơ quan trong cơ thể chúng ta?
Tác động của Adrenaline lên cơ thể – Từ tim mạch đến hô hấp và hơn thế nữa
Adrenaline hoạt động thông qua việc kích thích mạnh mẽ các thụ thể alpha và beta-adrenergic trên hệ thần kinh giao cảm, mang lại nhiều tác động quan trọng:
- Trên hệ tuần hoàn: Đây là một trong những tác dụng nổi bật nhất. Adrenaline kích thích thụ thể beta 1 ở tim, làm tăng nhịp tim, thúc đẩy sức co bóp của cơ tim và tăng lưu lượng máu. Điều này đặc biệt quan trọng trong các trường hợp ngừng tuần hoàn để phục hồi hoạt động của tim.
- Huyết áp: Thuốc làm tăng mạnh huyết áp tâm thu nhưng ít tác động đến huyết áp tâm trương, dẫn đến huyết áp trung bình chỉ tăng nhẹ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, Adrenaline cũng có thể gây hạ huyết áp do các phản xạ điều hòa.
- Hô hấp: Adrenaline giúp giãn cơ trơn phế quản, đồng thời giảm phù nề niêm mạc đường hô hấp. Nhờ tác dụng này, nó có khả năng cắt cơn hen phế quản cấp tính, giúp người bệnh dễ thở hơn.
- Trên mắt: Gây giãn đồng tử và có thể gây co thắt ống thông dịch nhãn cầu, dẫn đến tình trạng tăng nhãn áp.
- Hệ tiêu hóa và tiết niệu: Thuốc làm giãn cơ trơn tiêu hóa và giảm tiết dịch tiêu hóa. Tương tự, nó cũng giảm tiết các dịch ngoại tiết khác như nước bọt, dịch vị hoặc dịch ruột.
- Chuyển hóa: Adrenaline tác động sâu sắc đến quá trình chuyển hóa của cơ thể: giảm tiết insulin, tăng tiết glucagon, kích thích phân hủy glycogen, dẫn đến tăng đường huyết. Ngoài ra, nó còn tăng cường chuyển hóa cơ bản, tăng tiêu thụ oxy và hàm lượng cholesterol máu.
- Hệ thần kinh trung ương: Ở liều thấp, Adrenaline ít tác động lên hệ thần kinh trung ương do khó qua hàng rào máu não. Nhưng ở liều cao, thuốc có thể kích thích thần kinh trung ương, gây ra cảm giác hồi hộp, bứt rứt, lo lắng hoặc khó chịu.
- Hệ thống tiểu cầu: Adrenaline cũng kích thích khả năng kết dính của các tiểu cầu.
Với những tác động mạnh mẽ và đa diện như vậy, khi nào thì Adrenaline được chỉ định sử dụng và những trường hợp nào cần tuyệt đối tránh?
Khi nào Adrenaline là cần thiết? Chỉ định và Chống chỉ định quan trọng
Adrenaline là một loại thuốc cấp cứu mạnh mẽ và chỉ được sử dụng bởi các bác sĩ hoặc nhân viên y tế đã được đào tạo trong các tình huống khẩn cấp.
3.1. Adrenaline được chỉ định dùng trong trường hợp nào?
- Hồi sức tim phổi: Là thuốc thiết yếu để phục hồi nhịp tim và tuần hoàn.
- Cấp cứu sốc phản vệ: Là liệu pháp hàng đầu và quan trọng nhất để chống lại phản ứng dị ứng nghiêm trọng đe dọa tính mạng.
- Cơn hen ác tính: Kết hợp với các thuốc khác để giúp cắt cơn co thắt phế quản nặng.
- Glocom nguyên phát góc mở: Dùng tại chỗ (dạng nhỏ mắt) trong một số trường hợp.
- Ngăn chảy máu bề mặt: Có thể sử dụng tại chỗ để giúp cầm máu ở da, niêm mạc mắt, mũi trong phẫu thuật.
- Kết hợp với thuốc gây tê: Dùng chung với thuốc gây tê tại chỗ hoặc gây tê tủy sống để làm chậm hấp thu thuốc gây tê vào toàn thân, kéo dài thời gian tác dụng của thuốc tê.
3.2. Những trường hợp chống chỉ định dùng Adrenaline
- Gây mê bằng các loại thuốc như cyclopropan, halothan vì có thể tăng nguy cơ rung thất.
- Đang dùng thuốc ức chế MAO (Monoamine oxidase inhibitors) trong vòng 2 tuần gần đây.
- Người mắc bệnh lý tim mạch nặng (trừ trường hợp cấp cứu ngừng tuần hoàn hoặc sốc phản vệ cần Adrenaline để cứu sống).
- Người bị bí tiểu do tắc nghẽn.
- Người bị Glocom góc hẹp hoặc có nguy cơ glocom góc đóng.
- Người bị tổn thương não hoặc sốc không phải do phản vệ.
- Không dùng chung với các thuốc co mạch khác ở người có bệnh đái tháo đường, cường giáp, tăng huyết áp.
- Người mẫn cảm với các amin giống giao cảm (sympathomimetic amines).
- Lưu ý đặc biệt khi sử dụng đồng thời với thuốc tiêm gây mê tại chỗ vì có thể gây co mạch mạnh, dẫn đến tình trạng thiếu máu cục bộ hoặc hoại tử tại vị trí tiêm.
Sử dụng một loại thuốc mạnh như Adrenaline, liệu có những rủi ro hay tác dụng phụ nào chúng ta cần biết không?
Những lưu ý quan trọng khi sử dụng Adrenaline – An toàn là trên hết
Việc nắm rõ tác dụng phụ và các lưu ý quan trọng sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về tính chất của thuốc và tầm quan trọng của việc sử dụng dưới sự giám sát y tế.
4.1. Tác dụng phụ của thuốc
Một số tác dụng phụ thường gặp và có thể xảy ra khi dùng Adrenaline bao gồm:
- Cảm giác hồi hộp, lo lắng, bồn chồn, bứt rứt.
- Tăng tiết mồ hôi.
- Đau đầu, chóng mặt.
- Da xanh xao do phản ứng co mạch.
- Buồn nôn và nôn mửa.
Bên cạnh những tác dụng phụ nhẹ trên, Adrenaline cũng có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng hơn như tức ngực hoặc khó thở. Trong quá trình sử dụng thuốc, nếu bạn hoặc người bệnh xuất hiện bất kỳ biểu hiện nguy hiểm nào, cần phải dừng thuốc và tìm đến sự hỗ trợ y tế khẩn cấp.
4.2. Một số lưu ý khác
- Đối tượng cần cẩn trọng: Trẻ em, phụ nữ đang mang thai hoặc người già, người mắc các bệnh lý như Parkinson, tiểu đường, tiền sử phẫu thuật mắt, hen suyễn, bệnh tuyến giáp, cao huyết áp… đều cần thông báo đầy đủ cho bác sĩ để được cân nhắc và hướng dẫn liều lượng, cách dùng phù hợp.
- Vị trí tiêm: Thuốc phải được tiêm đúng vị trí và không được tiêm vào các khu vực như mông, đầu ngón tay hoặc đầu ngón chân vì có thể gây nên tình trạng mất máu hoặc xuất hiện các tổn thương nghiêm trọng khác, bao gồm cả hoại tử do co mạch quá mức.
Vậy, điều gì khác biệt giữa việc tiêm Adrenaline cấp cứu và việc sử dụng Adrenaline qua khí dung trong các trường hợp hô hấp? Và những thắc mắc thường gặp khác về loại thuốc này là gì?
Adrenaline Tiêm và Adrenaline Khí Dung: Hai hình thức, hai mục đích
Đây là một điểm quan trọng thường gây nhầm lẫn. Mặc dù cùng hoạt chất Adrenaline/Epinephrine, nhưng dạng tiêm và dạng khí dung được sử dụng với mục đích và cơ chế tác động chính khác nhau:
- Adrenaline tiêm (Injectable Adrenaline/Epinephrine):
- Mục đích chính: Là thuốc cấp cứu toàn thân, được tiêm bắp hoặc tiêm tĩnh mạch.
- Công dụng: Điều trị sốc phản vệ, ngừng tuần hoàn, hoặc cơn hen phế quản ác tính (khi không đáp ứng với các thuốc giãn phế quản khác).
- Tác động: Mang lại tác dụng nhanh chóng, mạnh mẽ và toàn diện lên nhiều hệ cơ quan (tăng nhịp tim, co mạch, tăng huyết áp, giãn phế quản). Đây là dạng thiết yếu để cứu sống trong các tình huống nguy hiểm đến tính mạng.
- Adrenaline thở khí dung (Inhaled/Nebulized Adrenaline/Epinephrine):
- Mục đích chính: Sử dụng tại chỗ cho đường hô hấp trên, thông qua máy khí dung.
- Công dụng: Chủ yếu được dùng để điều trị viêm thanh khí phế quản cấp (Croup) ở trẻ em, hoặc đôi khi trong các trường hợp co thắt phế quản cấp tính nặng.
- Tác động: Khi hít qua khí dung, Adrenaline tác động trực tiếp lên niêm mạc đường hô hấp. Tác dụng chính là gây co mạch tại chỗ, giúp giảm sưng nề và phù nề ở thanh quản, khí quản, làm thông thoáng đường thở và giảm triệu chứng khò khè, khó thở. Tác dụng toàn thân của dạng khí dung ít hơn nhiều so với dạng tiêm.
- Sự khác biệt cốt lõi:
- Đường dùng: Tiêm (toàn thân) vs. Khí dung (tại chỗ).
- Mục đích chính: Cấp cứu toàn thân (sốc phản vệ, ngừng tim) vs. Điều trị triệu chứng đường hô hấp trên (viêm thanh khí phế quản).
- Phạm vi tác động: Toàn diện (tiêm) vs. Chủ yếu tại chỗ (khí dung).
- Liều lượng và Chế phẩm: Có chế phẩm và liều lượng riêng biệt cho từng đường dùng. Tuyệt đối không dùng Adrenaline dạng tiêm để khí dung nếu không có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ và biết cách pha loãng chuẩn xác, vì nồng độ quá cao có thể gây nguy hiểm.
Câu hỏi thường gặp về Adrenaline và Tư vấn từ Phòng khám Đa khoa Olympia
Với một loại thuốc quan trọng như Adrenaline, chắc hẳn bạn sẽ có rất nhiều băn khoăn. Dưới đây là giải đáp cho một số câu hỏi thường gặp mà chúng tôi nhận thấy:
- Người lớn có tiêm được Adrenaline không?
- Trả lời: Có. Adrenaline là thuốc cấp cứu được sử dụng cho cả người lớn và trẻ em trong các tình huống khẩn cấp như sốc phản vệ hay ngừng tuần hoàn. Liều lượng sẽ được các bác sĩ điều chỉnh cẩn thận dựa trên cân nặng, độ tuổi và tình trạng lâm sàng cụ thể của người bệnh.
- “Nghi phản vệ thì cứ tiêm Adrenaline, có sai cũng không sao vì thuốc bán thải nhanh?”
- Trả lời: Quan điểm “nghi phản vệ cứ dùng Adrenaline” là đúng đắn và cần thiết trong bối cảnh cấp cứu, bởi sự chậm trễ chỉ vài phút có thể đe dọa trực tiếp đến tính mạng. Adrenaline có thời gian bán thải nhanh (chỉ khoảng vài phút) nên tác dụng phụ thường thoáng qua. Tuy nhiên, việc sử dụng vẫn phải đúng liều lượng và đường dùng, dưới sự giám sát của nhân viên y tế. Mặc dù hiếm khi đe dọa tính mạng nếu không có chống chỉ định rõ ràng, việc sử dụng sai chỉ định vẫn có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn và cần được xử lý đúng cách.
- Bromhexim hydroclorid có corticoid không?
- Trả lời: Bromhexin Hydrochlorid là thuốc có tác dụng long đờm, giúp làm loãng đờm và dễ dàng tống đờm ra ngoài. Thuốc này không chứa corticoid.
- Gentamycin 40mg hoặc 80mg có dùng được đường khí dung không?
- Trả lời: Gentamycin là một loại kháng sinh, chủ yếu được sử dụng qua đường tiêm hoặc uống. Việc sử dụng Gentamycin đường khí dung là một phương pháp điều trị đặc biệt, cần có chỉ định và hướng dẫn chi tiết từ bác sĩ chuyên khoa. Phương pháp này thường chỉ áp dụng trong một số trường hợp nhiễm trùng hô hấp nhất định và cần được pha với nước cất vô trùng theo đúng tỷ lệ. Bạn tuyệt đối không nên tự ý sử dụng.
- Liều dùng Adrenaline như thế nào?
- Trả lời: Liều dùng Adrenaline là thông tin cực kỳ quan trọng và phải do bác sĩ chỉ định. Liều lượng sẽ phụ thuộc vào nhiều yếu tố như tình trạng bệnh lý cấp tính (sốc phản vệ, ngừng tuần hoàn, hen nặng, croup), tuổi tác, cân nặng của người bệnh, và đường dùng (tiêm bắp, tiêm tĩnh mạch, khí dung). Tuyệt đối không tự ý sử dụng hoặc điều chỉnh liều Adrenaline.
- Trẻ nhỏ khó thở có dùng Adrenaline theo trọng lượng không?
- Trả lời: Đối với trẻ em, việc tính toán liều Adrenaline (cả tiêm và khí dung) luôn được thực hiện một cách cực kỳ cẩn thận theo cân nặng và tình trạng lâm sàng cụ thể của bé để đảm bảo hiệu quả điều trị tối ưu và an toàn tuyệt đối.
- Bác sĩ ơi, con em mới 1 tháng tuổi bị viêm phổi đã tiêm kháng sinh và uống kháng sinh liều nặng rồi. Nếu lần sau bé bị, bé có phải uống kháng sinh nặng mới khỏi đúng không ạ?
- Trả lời: Việc điều trị viêm phổi ở trẻ nhỏ phụ thuộc vào nguyên nhân gây bệnh (có thể do virus, vi khuẩn, hoặc cả hai) và mức độ nặng nhẹ của tình trạng nhiễm trùng. Không phải lúc nào cũng cần sử dụng kháng sinh liều nặng cho lần điều trị sau. Điều quan trọng nhất là bạn cần đưa bé đi thăm khám tại cơ sở y tế uy tín để được bác sĩ chuyên khoa nhi chẩn đoán chính xác nguyên nhân, tình trạng bệnh hiện tại và kê đơn thuốc phù hợp, đồng thời tư vấn về cách chăm sóc, tránh lạm dụng kháng sinh.
- Nếu ho ông ổng nhưng chưa thở rít thì khí dung Adrenaline có bị hại không ạ? Hay chỉ uống chống viêm hả bác sĩ? Hít khí dung Adrenaline có tác dụng phụ gì không ạ? Có an toàn không ạ?
- Trả lời: Đối với tình trạng ho ông ổng (thường là biểu hiện của viêm thanh khí phế quản cấp hay Croup ở trẻ em), khí dung Adrenaline thường được chỉ định để giảm phù nề đường thở, ngay cả khi chưa có tiếng thở rít rõ ràng, đặc biệt nếu có dấu hiệu nặng dần. Việc này cần có chỉ định của bác sĩ. Khí dung Adrenaline nhìn chung ít tác dụng phụ toàn thân hơn dạng tiêm, nhưng vẫn có thể gây hồi hộp, tăng nhịp tim thoáng qua. Nó được coi là tương đối an toàn khi được dùng đúng chỉ định và liều lượng. Uống thuốc chống viêm có thể được kết hợp tùy trường hợp, nhưng khí dung Adrenaline là phương pháp ưu tiên để kiểm soát tình trạng phù nề đường thở do Croup.
- Có chế phẩm riêng (khí dung) không phải thuốc tiêm thông thường đâu nhỉ bác sĩ?
- Trả lời: Đúng vậy. Mặc dù cùng là hoạt chất Adrenaline/Epinephrine, nhưng có những chế phẩm được sản xuất riêng biệt cho đường khí dung với công thức và nồng độ phù hợp để đảm bảo an toàn và hiệu quả khi hít vào đường hô hấp. Tuyệt đối không dùng Adrenaline dạng tiêm để khí dung nếu không có chỉ định rõ ràng từ bác sĩ và biết cách pha loãng chuẩn xác, vì nồng độ quá cao có thể gây nguy hiểm nghiêm trọng.
Adrenaline là một loại thuốc thiết yếu trong cấp cứu, nhưng việc sử dụng nó đòi hỏi kiến thức y khoa chuyên sâu và kinh nghiệm. Nếu bạn hoặc người thân gặp phải các tình huống cấp cứu như sốc phản vệ, hoặc có bất kỳ lo lắng nào về các vấn đề hô hấp, hãy tìm đến sự hỗ trợ y tế kịp thời.
Tại Phòng khám Đa khoa Olympia – 60 Yersin, P. Tây Nha Trang, TP. Nha Trang, chúng tôi tự hào với đội ngũ y bác sĩ giàu kinh nghiệm và trang thiết bị hiện đại, sẵn sàng cung cấp dịch vụ thăm khám và tư vấn sức khỏe tận tình, chuyên nghiệp.
Hãy liên hệ với chúng tôi qua Facebook: Phòng khám Đa khoa Olympia để được tư vấn và hỗ trợ khi cần thiết. Sức khỏe của bạn là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi!
