Loại đồ uống nào ban đầu được phát minh như một loại thuốc chữa bệnh?

Trong dòng chảy lịch sử của ngành y học, không ít loại thuốc hoặc sản phẩm được phát minh với mục tiêu điều trị bệnh, nhưng sau đó lại trở thành một phần không thể thiếu của đời sống hàng ngày. Một ví dụ điển hình, và cũng rất thú vị, chính là nước ngọt Coca-Cola – một trong những loại đồ uống phổ biến nhất thế giới ngày nay – vốn dĩ từng được phát minh như một loại thuốc chữa bệnh thần kinh và rối loạn tiêu hóa.

Coca-Cola – Khởi nguồn từ phòng bào chế thuốc

Coca-Cola được phát minh vào năm 1886 bởi dược sĩ John Stith Pemberton tại thành phố Atlanta, tiểu bang Georgia, Hoa Kỳ. Vào thời điểm đó, Pemberton đang tìm kiếm một phương thuốc thay thế cho morphin – một loại thuốc giảm đau mà ông trở nên phụ thuộc sau chấn thương trong nội chiến Hoa Kỳ. Sản phẩm ban đầu mà ông bào chế có tên là “Pemberton’s French Wine Coca”, kết hợp rượu vang với chiết xuất lá coca và hạt kola – hai nguyên liệu chứa các hoạt chất kích thích (cocaine và caffeine) được cho là có tác dụng cải thiện tâm trạng, giảm đau đầu, cải thiện tiêu hóa và tăng cường trí lực.

Sau khi thành phố Atlanta ra đạo luật cấm đồ uống có cồn, Pemberton buộc phải thay thế rượu vang bằng nước đường có ga. Kết quả là một hỗn hợp mới không còn chứa cồn, nhưng vẫn giữ lại coca và kola – và được quảng bá rộng rãi là “một loại thuốc bổ cho não và hệ thần kinh”, giúp điều trị chứng mệt mỏi, đau đầu, rối loạn tiêu hóa và thậm chí là nghiện morphin. Cái tên Coca-Cola ra đời từ hai thành phần chính của sản phẩm.

Từ biệt danh “nước thuốc” đến biểu tượng toàn cầu

Ban đầu, Coca-Cola được bán tại các hiệu thuốc như một chế phẩm y dược. Tuy nhiên, khi nhu cầu tiêu dùng tăng mạnh và tính phổ biến lan rộng, công thức dần được điều chỉnh để phù hợp với mục đích giải khát và được thương mại hóa rộng rãi. Cocaine – hoạt chất chính trong lá coca – bị loại bỏ hoàn toàn khỏi công thức vào đầu thế kỷ 20, khi y học hiện đại bắt đầu nhận thức rõ ràng hơn về độc tính và khả năng gây nghiện của chất này.

Từ một loại thuốc bổ thần kinh, Coca-Cola đã chuyển mình thành một biểu tượng toàn cầu của ngành công nghiệp nước giải khát, nhưng không thể phủ nhận rằng gốc gác của nó gắn liền với dược học cổ điển và mục tiêu điều trị y tế.

Pepsi-Cola – hỗ trợ tiêu hóa với enzyme pepsin

Pepsi-Cola không chỉ là đối thủ truyền kiếp của Coca-Cola, mà còn mang trong mình một câu chuyện y học độc đáo từ cuối thế kỷ 19. Năm 1893, dược sĩ Caleb Bradham tại tiểu bang North Carolina (Hoa Kỳ) đã sáng tạo ra một loại nước uống có ga với mục đích chính là hỗ trợ tiêu hóa. Ông đặt tên sản phẩm là “Brad’s Drink”, pha chế từ enzyme pepsin – một enzym tiêu hóa protein trong dạ dày – cùng chiết xuất hạt kola, chứa caffeine tự nhiên có tác dụng kích thích nhẹ.

Ban đầu, Bradham quảng bá thức uống này như một phương thuốc hỗ trợ chữa chứng khó tiêu, buồn nôn, và cảm giác “đầy bụng sau ăn”, vốn là các tình trạng phổ biến mà ông thường gặp ở bệnh nhân tại hiệu thuốc. Tên gọi “Pepsi” thực chất xuất phát từ từ “dyspepsia” (chứng khó tiêu), và việc dùng pepsin – vốn là enzym nổi bật trong sinh lý tiêu hóa – khiến sản phẩm có sắc thái dược lý rõ rệt.

Một yếu tố thú vị khác: Pepsi-Cola từng được xem là “thuốc bổ” và được bán tại hiệu thuốc, nơi khách hàng uống trực tiếp tại quầy. Chỉ sau khi thị hiếu tiêu dùng tăng mạnh vào đầu thế kỷ 20, Pepsi mới trở thành nước giải khát phổ biến và hoàn toàn từ bỏ các tuyên bố y học để đáp ứng quy định của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA).

Nước Tonic – thuốc sốt rét thành nước giải khát

Ngày nay, nước tonic thường được biết đến như thành phần chính trong cocktail “gin & tonic”, nhưng khởi điểm của nó là một dược phẩm chính thống trong y học thực địa thuộc địa.

Quinine, hoạt chất chính trong nước tonic, là một alkaloid tự nhiên chiết xuất từ vỏ cây canh-ki-na (Cinchona spp.), có khả năng ức chế sự phát triển của Plasmodium spp. – tác nhân gây bệnh sốt rét. Vào thế kỷ 17-19, khi các đội quân châu Âu – đặc biệt là Anh – tiến hành khai phá và chiếm đóng các vùng nhiệt đới như Ấn Độ và châu Phi, sốt rét là nỗi ám ảnh chết người. Do quinine có vị cực kỳ đắng, binh lính đã pha quinine với nước có ga, đường và đôi khi thêm chanh để dễ uống hơn – vô tình tạo nên nước tonic hiện đại.

Thức uống này được quân đội Anh uống hằng ngày như biện pháp phòng bệnh, và để “dễ uống hơn nữa”, họ thêm một lượng nhỏ rượu gin, vốn cũng là thức uống phổ biến lúc bấy giờ. Từ đó, “gin & tonic” trở thành một phần không thể thiếu trong văn hóa ẩm thực Anh quốc tại các vùng thuộc địa.

Quinine sau này tiếp tục được sử dụng trong y học cho tới khi có các thuốc chống sốt rét tổng hợp như chloroquine và artemisinin. Dẫu hàm lượng quinine trong nước tonic ngày nay đã giảm đáng kể và không còn giá trị điều trị, nhưng câu chuyện về một loại thuốc điều trị sốt rét trở thành thức uống xã hội vẫn là minh chứng thú vị cho sự giao thoa giữa y học và đời sống.

Top 8 Sự Thật Thú Vị về đồ uống ban đầu được phát minh như một loại thuốc chữa bệnh?

STT	Đồ uống	Năm phát minh	Thành phần “dược” ban đầu	Mục đích y học ban đầu	Ghi chú y học đáng chú ý
1	Coca-Cola	1886	Lá coca (có chứa cocaine), hạt kola (có caffeine)	Chữa đau đầu, mệt mỏi thần kinh, rối loạn tiêu hóa	Ban đầu bán tại hiệu thuốc như thuốc bổ thần kinh
2	Pepsi-Cola	1893	Enzyme pepsin, hạt kola	Hỗ trợ tiêu hóa, chữa chứng khó tiêu	Tên gọi “Pepsi” bắt nguồn từ “pepsin”
3	Tonic Water	Thế kỷ 19	Quinine (từ vỏ cây canh-ki-na)	Điều trị và phòng sốt rét	Được dùng rộng rãi trong quân đội Anh ở Ấn Độ
4	Root Beer	Cuối thế kỷ 19	Rễ cây sassafras, rễ cây sarsaparilla	“Làm mát máu”, trị cảm sốt và rối loạn tiêu hóa	Được kê toa trong y học cổ truyền Mỹ
5	Dr Pepper	1885	Hỗn hợp 23 vị thảo mộc và trái cây	Kích thích tiêu hóa, tăng cường sinh lực	Sản xuất tại tiệm thuốc ở Texas
6	7Up	1929	Lithium citrate (chất ổn định tâm trạng)	Điều trị rối loạn lưỡng cực, cải thiện tâm trạng	Được quảng cáo như “nước uống cải thiện tinh thần”
7	Schweppes Tonic	1783	Quinine, natri bicarbonat	Kết hợp điều trị sốt rét và rối loạn tiêu hóa	Một trong những sản phẩm tonic thương mại đầu tiên
8	Moxie	1876	Rễ cây gentian	Điều trị “suy nhược thần kinh”	Được xem là thuốc chữa bệnh trước khi trở thành soda

Lịch sử y học không chỉ là những câu chuyện về các loại thuốc đặc trị hay các kỹ thuật phẫu thuật phức tạp, mà còn là hành trình tiến hóa của những sản phẩm từng mang sứ mệnh chữa bệnh nhưng dần trở thành một phần của văn hóa tiêu dùng. Việc hiểu rõ nguồn gốc y học của những sản phẩm quen thuộc như Coca-Cola giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về mối liên hệ giữa dược học và đời sống thường nhật – nơi mà ranh giới giữa “thuốc” và “đồ uống” đôi khi chỉ cách nhau một công thức pha chế.