Thời tiết nắng nóng gay gắt, đặc biệt vào mùa hè, không chỉ gây khó chịu mà còn tiềm ẩn nhiều rủi ro sức khỏe, trong đó có mối liên hệ với bệnh đột quỵ. Nhiều người lo lắng và thắc mắc liệu đột quỵ do nắng nóng có đúng không và làm thế nào để phòng tránh tình trạng nguy hiểm này.
Theo ghi nhận từ các cơ sở y tế, số ca cấp cứu do sốc nhiệt hay đột quỵ thường tăng cao vào mùa hè. Điều này cho thấy nắng nóng có thể là yếu tố thúc đẩy hoặc làm nặng thêm các bệnh lý liên quan, gián tiếp dẫn đến đột quỵ. Vậy, chính xác thì đột quỵ do nắng nóng là gì, vì sao trời nắng nóng lại dễ gây đột quỵ, dấu hiệu nhận biết ra sao và cách xử trí khẩn cấp như thế nào? Hãy cùng tìm hiểu chi tiết trong bài viết này.
Đột Quỵ Do Nắng Nóng Là Gì? Có Đúng Không?
Đột quỵ do nắng nóng là tình trạng đột quỵ xảy ra khi nắng nóng kéo dài làm gia tăng các yếu tố nguy cơ vốn có của một người, cuối cùng dẫn đến một cơn đột quỵ. Nói cách khác, nắng nóng không phải là nguyên nhân trực tiếp gây đột quỵ, nhưng nó là một yếu tố thúc đẩy mạnh mẽ, gián tiếp gây ra hậu quả thông qua các vấn đề sức khỏe khác.
Thực tế, tình trạng sốc nhiệt và đột quỵ do nắng nóng có nhiều dấu hiệu tương tự nhau, khiến nhiều người dễ nhầm lẫn. Sự nhầm lẫn này có thể dẫn đến việc chủ quan, bỏ lỡ “thời gian vàng” cấp cứu đột quỵ (thường là 3 – 4.5 giờ đầu, có thể mở rộng tùy từng trường hợp và loại đột quỵ), ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng phục hồi của người bệnh.
Vì Sao Trời Nắng Nóng Dễ Gây Đột Quỵ?
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa nhiệt độ môi trường tăng cao và nguy cơ đột quỵ. Nguy cơ này có thể tăng thêm khoảng 10% ở một số đối tượng khi nhiệt độ môi trường tăng thêm chỉ 1 độ C. Có nhiều cơ chế giải thích vì sao nắng nóng lại dễ gây đột quỵ:
- Mất nước và cô đặc máu: Nắng nóng làm thân nhiệt tăng cao, cơ thể bài tiết nhiều mồ hôi để làm mát. Nếu không bổ sung nước kịp thời, cơ thể sẽ bị mất nước nghiêm trọng. Tình trạng mất nước khiến máu trở nên cô đặc, kết dính hơn, làm suy giảm khả năng lưu thông máu, tăng huyết áp và tăng nguy cơ hình thành cục máu đông trong lòng động mạch. Đây là yếu tố nguy cơ hàng đầu dẫn đến đột quỵ thiếu máu cục bộ.
- Rối loạn điều hòa thân nhiệt và chức năng thần kinh: Thân nhiệt tăng quá mức do nắng nóng kéo dài có thể gây rối loạn chức năng điều phối của hệ thần kinh trung ương. Điều này ảnh hưởng đến hệ tuần hoàn máu và hô hấp, có thể gây thiếu hụt lưu lượng máu lên não.
- Ảnh hưởng đến hệ tim mạch: Thời tiết nóng bức kéo dài gây áp lực lên hệ tim mạch, khiến tim phải hoạt động nhiều hơn để bơm máu đi khắp cơ thể và làm mát. Lúc này, hiệu suất bơm máu đến các cơ quan, bao gồm cả não, có thể bị suy giảm.
- Thay đổi nhiệt độ đột ngột: Việc di chuyển từ ngoài trời nắng nóng gay gắt vào phòng lạnh đột ngột cũng tiềm ẩn nguy cơ đột quỵ. Sự thay đổi nhiệt độ đột ngột khiến mạch máu co lại nhanh chóng, làm tăng huyết áp đột ngột và dễ dẫn đến đột quỵ.
Các Yếu Tố Nguy Cơ Khác Thúc Đẩy Đột Quỵ Khi Nắng Nóng:
Ngoài các cơ chế trực tiếp, một số yếu tố nguy cơ sau cũng làm tăng khả năng bị đột quỵ khi trời nắng nóng:
- Tuổi tác: Người cao tuổi và trẻ em là những đối tượng đặc biệt dễ bị tổn thương. Khả năng thích nghi với sự thay đổi nhiệt độ đột ngột của họ kém hơn so với người trưởng thành khỏe mạnh.
- Môi trường làm việc/sinh hoạt: Những người thường xuyên làm việc, tập luyện hoặc sinh hoạt trong môi trường tiếp xúc trực tiếp với nắng nóng, thời tiết khắc nghiệt dễ bị kiệt sức, làm tăng nặng các bệnh lý tim mạch, huyết áp sẵn có, từ đó tăng nguy cơ đột quỵ não.
- Mắc bệnh lý mạn tính: Các bệnh nhân mắc bệnh mạn tính như bệnh tim (đặc biệt là rung nhĩ), tiểu đường, tăng huyết áp, béo phì, hoặc bệnh phổi có nguy cơ bị đột quỵ do nắng nóng cao hơn.
- Thuốc điều trị: Một số loại thuốc như thuốc lợi tiểu, thuốc chẹn beta giao cảm, thuốc chống trầm cảm ba vòng có thể gây mất nước hoặc ảnh hưởng đến khả năng điều hòa thân nhiệt của cơ thể, làm tăng nguy cơ đột quỵ khi trời nắng nóng nếu không bổ sung nước kịp thời.
Dấu Hiệu Đột Quỵ Do Trời Nắng Nóng Và Cách Phân Biệt
Việc nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ là vô cùng quan trọng, quyết định khả năng bảo toàn tính mạng và hạn chế di chứng nặng nề cho người bệnh. Đột quỵ do nắng nóng cũng biểu hiện các dấu hiệu tương tự đột quỵ nói chung.
Dấu hiệu đột quỵ do nắng nóng:
- Đau đầu, chóng mặt, hoa mắt đột ngột và dữ dội.
- Thân nhiệt cao nhưng không đổ mồ hôi: Đây là dấu hiệu đặc trưng của đột quỵ do nắng nóng, khác với kiệt sức.
- Tê yếu người, yếu liệt 1 bên hoặc toàn thân: Biểu hiện rõ ràng nhất là tay, chân đột nhiên yếu hoặc không thể cử động, đặc biệt ở một bên cơ thể.
- Méo mặt: Một bên mặt bị xệ xuống, mất cân đối khi cười.
- Rối loạn ngôn ngữ: Khó nói, nói lắp, nói ngọng, không thể diễn đạt hoặc hiểu lời nói của người khác.
- Rối loạn tâm thần, mất phương hướng: Bệnh nhân có thể lú lẫn, không nhận biết được không gian, thời gian.
- Động kinh, ngất xỉu, hôn mê.
- Tim đập nhanh, thở nông, trụy mạch.
Nếu không nhận được sự hỗ trợ y tế kịp thời, người bị đột quỵ do nắng nóng có thể đối mặt với nguy hiểm tính mạng hoặc phải chịu nhiều di chứng nặng nề như mất khả năng ngôn ngữ, yếu liệt, tàn phế suốt đời.
Phân biệt đột quỵ do nắng nóng và kiệt sức do nắng nóng:
Kiệt sức và đột quỵ do nắng nóng (sốc nhiệt) có thể có các dấu hiệu tương tự nhau, dễ gây nhầm lẫn. Cách tốt nhất là khi có bất kỳ bất thường nào xảy ra do nắng nóng, hãy chủ động đến bệnh viện thăm khám sớm.
Để phân biệt tạm thời, bạn có thể chú ý đến khả năng bài tiết mồ hôi:
- Đột quỵ do nắng nóng (sốc nhiệt): Gây tổn thương hệ thống điều hòa thân nhiệt, làm cơ thể ngưng bài tiết mồ hôi, dẫn đến hiện tượng da khô và nóng rát.
- Kiệt sức do nắng nóng: Người bệnh thường sẽ bài tiết lượng lớn mồ hôi, khiến cơ thể ẩm ướt, da lạnh và nhợt nhạt.
Cách Xử Trí Khẩn Cấp Khi Bị Đột Quỵ Do Nắng Nóng
Người bị đột quỵ do nắng nóng cần được cứu chữa khẩn cấp để hạn chế nguy cơ biến chứng nặng, hôn mê sâu, suy đa tạng, tổn thương não, thậm chí tử vong. Việc sơ cứu kịp thời và đúng cách có ý nghĩa sống còn.
Sơ cấp cứu ban đầu:
- Di chuyển ngay lập tức: Nhanh chóng đưa người bệnh vào nơi thoáng mát, có bóng râm hoặc nơi có điều hòa.
- Làm mát cơ thể: Nới rộng hoặc cởi bỏ quần áo của người bệnh. Dùng khăn mát, nước lạnh hoặc đá chườm (bọc trong khăn) để lau mát cơ thể, đặc biệt ở các vùng như nách, bẹn, cổ. Có thể dùng quạt để tăng cường bay hơi.
- Gọi cấp cứu: Nhanh chóng đưa người bệnh đến cơ sở y tế gần nhất hoặc gọi ngay Trung tâm cấp cứu 115.
Lưu ý quan trọng trong quá trình sơ cứu:
- Tuyệt đối không tự ý cho người bệnh ăn uống hoặc dùng bất cứ thuốc gì qua đường miệng. Điều này có thể khiến người bệnh bị sặc vào phổi, gây nguy hiểm tính mạng.
- Giữ tư thế người bệnh ổn định, đầu hơi cao.
Xử lý khi người bệnh ngừng tim/ngừng thở:
Trong trường hợp người bị sốc nhiệt hoặc đột quỵ do nắng nóng đã ngừng tim (không thấy mạch đập) và ngừng thở, cần nhanh chóng thực hiện hồi sức tim phổi (CPR) bằng cách hô hấp nhân tạo và ép tim ngoài lồng ngực.
- Hướng dẫn hô hấp nhân tạo (hà hơi thổi ngạt):
- Đặt người bệnh nằm ngửa, ưỡn cổ và nghiêng sang một bên để tránh sặc.
- Dùng khăn vải hoặc gạc sạch để lấy hết nước dãi, đờm trong miệng người bệnh. Có thể đặt khăn mùi soa quanh miệng.
- Dùng ngón tay trỏ và ngón cái bịt chặt mũi người bệnh, sau đó thổi hơi trực tiếp vào miệng người bệnh cho đến khi thấy ngực phồng lên.
- Hướng dẫn ép tim ngoài lồng ngực:
- Đặt chồng hai tay lên nhau và đặt lên vị trí giữa lồng ngực (ngay bên ngoài tim) của người bệnh. Hướng tay vuông một góc 90 độ với ngực.
- Dùng lực ép mạnh và nhanh xuống lồng ngực với tần suất khoảng 100 lần/phút.
- Tỷ lệ ép tim/thổi ngạt:
- Nếu chỉ có 1 người sơ cứu: Xen kẽ 2 lần thổi ngạt với 30 nhịp ép tim ngoài lồng ngực.
- Nếu có 2 người cấp cứu: Một người đảm nhiệm thổi ngạt và một người ép tim, luân phiên để duy trì hiệu quả.
- Kiên trì thực hiện sơ cứu cho đến khi tim đập lại, người bệnh hồi phục hơi thở, hoặc nhân viên y tế đến tiếp quản.
Cách Phòng Tránh Đột Quỵ Do Trời Nắng Nóng Hiệu Quả
Mọi đối tượng đều có nguy cơ bị đột quỵ do nắng nóng, nhưng nguy cơ này đặc biệt gia tăng ở những người mắc các bệnh mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, bệnh tim mạch, rung nhĩ, béo phì. Để hạn chế tối đa nguy cơ này, mỗi người nên chủ động thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:
5.1. Khám Sức Khỏe Và Tầm Soát Đột Quỵ Định Kỳ
Khám sức khỏe tổng quát và tầm soát đột quỵ định kỳ là cực kỳ cần thiết để phát hiện sớm các yếu tố nguy cơ tiềm ẩn. Việc này giúp bác sĩ đưa ra các biện pháp phòng tránh và quản lý bệnh hiệu quả. Mục tiêu của tầm soát đột quỵ là sử dụng các công nghệ và kỹ thuật y tế tiên tiến để phát hiện sớm các bất thường như hẹp, tắc nghẽn mạch máu, phình, vỡ hay dị dạng mạch máu não, cũng như các bệnh lý nền có liên quan.
5.2. Chế Độ Dinh Dưỡng Khoa Học
- Uống đủ nước: Cơ thể cần được cung cấp ít nhất 2 lít nước mỗi ngày để hạn chế tình trạng mất nước, từ đó giảm nguy cơ hình thành cục máu đông gây đột quỵ. Nên dàn trải lượng nước uống trong ngày và tránh uống quá nhiều nước cùng lúc. Ưu tiên nước lọc, nước trái cây tươi, hạn chế đồ uống có đường, cồn và cafein.
- Ăn uống đa dạng, đầy đủ dưỡng chất: Ưu tiên bổ sung các loại rau củ quả tươi, thực phẩm giàu chất béo tốt (quả bơ, các loại hạt, cá béo như cá hồi, cá thu, dầu oliu). Các thực phẩm này giúp giảm cholesterol xấu, tăng cường sức khỏe tim mạch, ổn định huyết áp, góp phần giảm nguy cơ đột quỵ. Trong thời tiết oi bức, nên ưu tiên dùng các thực phẩm có tính giải nhiệt.
5.3. Hạn Chế Tiếp Xúc Trực Tiếp Với Ánh Nắng Gắt
- Tránh giờ cao điểm: Hạn chế ra ngoài trời hoặc hoạt động trực tiếp dưới ánh nắng gay gắt trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều. Đây là thời điểm nhiệt độ cao nhất và bức xạ tia UV mạnh nhất.
- Bảo vệ cơ thể khi ra ngoài: Nếu buộc phải ra ngoài trong thời gian này, hãy mặc quần áo dài tay, thoáng mát, thấm mồ hôi, đội mũ rộng vành, đeo kính râm và sử dụng kem chống nắng.
- Môi trường sinh hoạt: Đối tượng có sức khỏe kém, người từng bị đột quỵ hoặc đang mắc các bệnh lý tiềm ẩn đột quỵ (như bệnh tim, tiểu đường, tăng huyết áp) cần được ưu tiên làm việc và sinh hoạt trong môi trường râm mát, có điều hòa hoặc quạt.
- Tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột: Không nên từ ngoài nắng đi vào phòng lạnh đột ngột vì có thể khiến mạch máu co lại đột ngột, làm tăng huyết áp và tăng nguy cơ đột quỵ. Nên sử dụng điều hòa ở nhiệt độ an toàn, khoảng từ 26 đến 28 độ C.
5.4. Rèn Luyện Thể Chất Thường Xuyên
Tập thể dục thường xuyên giúp nâng cao sức đề kháng, cải thiện lưu thông máu và tăng cường sức khỏe tổng thể, từ đó góp phần bảo vệ cơ thể khỏi nguy cơ bệnh tật, bao gồm cả đột quỵ do nắng nóng.
- Chọn hình thức phù hợp: Trong thời gian nắng nóng, nên ưu tiên các bộ môn tập luyện trong nhà như aerobic, chạy bộ trên máy, yoga, nhảy dây.
- Hạn chế hoạt động ngoài trời: Tránh các loại hình vận động nặng ngoài trời như chạy bộ đường dài, chạy xe đạp đường trường, chơi đá bóng, bóng chuyền vào những giờ nắng nóng cao điểm.
Đột quỵ do nắng nóng là một vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu mỗi người trang bị kiến thức và chủ động thực hiện các biện pháp bảo vệ bản thân. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu, biết cách sơ cứu cơ bản và áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả sẽ góp phần đáng kể vào việc giảm thiểu rủi ro và bảo vệ sức khỏe cho cộng đồng trong những ngày nắng nóng đỉnh điểm.
Hãy luôn lắng nghe cơ thể mình, chủ động điều chỉnh thói quen sinh hoạt và tìm kiếm sự tư vấn y tế khi cần thiết để có một mùa hè an toàn và khỏe mạnh.
Đố Vui Trắc Nghiệm Kiến Thức Đột Quỵ & Đột Quỵ Mùa Nắng Nóng
Các Câu Hỏi Thường Gặp Về Đột Quỵ Do Nắng Nóng
1. Đột quỵ do nắng nóng có thật không?
Có, đột quỵ do nắng nóng là một tình trạng nguy hiểm. Nắng nóng gay gắt có thể thúc đẩy các yếu tố nguy cơ dẫn đến đột quỵ, gây tổn thương nhiều cơ quan và đặc biệt là hệ thần kinh.
2. Những ai dễ bị đột quỵ do nắng nóng nhất?
Người già, trẻ em, và những người thường xuyên làm việc hoặc tập luyện ngoài trời nắng là các đối tượng có nguy cơ cao nhất. Ngoài ra, người có bệnh lý nền như tim mạch, tiểu đường, tăng huyết áp cũng dễ bị hơn.
3. Dấu hiệu nhận biết đột quỵ do nắng nóng là gì?
Các dấu hiệu nguy hiểm bao gồm: thân nhiệt tăng cao (trên 40 độ C), tim đập nhanh, thở dốc, buồn nôn, vã mồ hôi sau đó da khô nóng, và đặc biệt là đau đầu dữ dội đột ngột.
4. Làm gì khi gặp người bị đột quỵ do nắng nóng?
Đầu tiên, nhanh chóng đưa nạn nhân vào chỗ thoáng mát và cởi bỏ quần áo. Sau đó, làm mát cơ thể nạn nhân bằng cách chườm nước mát hoặc phun nước. Khi thân nhiệt giảm xuống 38 độ C, cần đưa ngay đến cơ sở y tế gần nhất.
5. Đột quỵ do nắng nóng khác kiệt sức do nắng nóng như thế nào?
Điểm khác biệt chính là tình trạng bài tiết mồ hôi. Người bị đột quỵ do nắng nóng thường có da khô và nóng do hệ thống điều hòa thân nhiệt bị tổn thương, trong khi người kiệt sức do nắng nóng thường vã nhiều mồ hôi, da ẩm ướt.
6. Làm thế nào để phòng tránh đột quỵ do nắng nóng?
Bạn nên tránh ra ngoài nắng lâu (nhất là 10h-16h), mặc đồ bảo hộ, uống đủ nước ngay cả khi không khát, và tránh thay đổi nhiệt độ đột ngột. Người già, yếu hoặc có bệnh nền không nên ra ngoài nắng.
Miễn trừ trách nhiệm: Bài viết này cung cấp thông tin chung và chỉ mang tính chất tham khảo. Nó không thay thế cho lời khuyên, chẩn đoán hoặc điều trị y tế chuyên nghiệp. Luôn tham khảo ý kiến của bác sĩ hoặc dược sĩ về tình trạng sức khỏe cá nhân và bất kỳ loại thuốc nào bạn đang sử dụng.
