Trong thời gian gần đây, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã liên tiếp đưa ra các cảnh báo về tình trạng khẩn cấp y tế toàn cầu liên quan đến sự gia tăng của bệnh đậu mùa khỉ. Vậy mpox là bệnh gì, mức độ nguy hiểm ra sao và làm thế nào để phòng tránh hiệu quả? Bài viết dưới đây sẽ tổng hợp những thông tin y khoa cập nhật nhất để bạn chủ động bảo vệ sức khỏe bản thân và cộng đồng.
1. Mpox là bệnh gì?
Mpox (trước đây thường được gọi là bệnh đậu mùa khỉ) là một bệnh truyền nhiễm do vi rút đậu mùa khỉ gây ra. Vi rút này thuộc nhóm Orthopoxvirus, có cấu trúc họ hàng gần với vi rút đậu mùa (smallpox).
Mặc dù tên cũ là “đậu mùa khỉ” do được phát hiện lần đầu trên loài khỉ vào năm 1958, nhưng vật chủ chính mang mầm bệnh trong tự nhiên lại là các loài gặm nhấm (như sóc, chuột túi Gambian) tại các khu rừng nhiệt đới Tây và Trung Phi.
Vào tháng 11 năm 2022, WHO chính thức khuyến nghị sử dụng tên gọi “Mpox” thay cho “Monkeypox” để giảm thiểu sự kỳ thị và nhầm lẫn về nguồn gốc bệnh. Vi rút Mpox được chia thành 2 nhóm di truyền (nhánh) chính:
- Nhánh I (Nhánh lưu vực Congo): Thường gây bệnh nặng hơn và có tỷ lệ tử vong cao hơn (lên đến 10%).
- Nhánh II (Nhánh Tây Phi): Gây bệnh nhẹ hơn (tỷ lệ tử vong < 1%) và là chủng gây ra đợt bùng phát toàn cầu năm 2022.
2. Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết Mpox
Biểu hiện lâm sàng của Mpox khá giống với bệnh đậu mùa nhưng thường nhẹ hơn. Thời gian ủ bệnh thường từ 1 đến 2 tuần (có thể lên đến 3 tuần). Các triệu chứng điển hình bao gồm:
- Sốt và mệt mỏi: Bệnh nhân thường khởi phát với các dấu hiệu sốt, đau đầu dữ dội, đau lưng, đau cơ và suy nhược cơ thể.
- Sưng hạch bạch huyết: Đây là điểm khác biệt quan trọng giúp phân biệt mpox là bệnh gì so với bệnh đậu mùa hoặc thủy đậu (thường không sưng hạch).
- Phát ban: Sau khi sốt 1-3 ngày, các nốt phát ban xuất hiện. Quy trình tiến triển của nốt ban: Dát (phẳng) -> Sẩn (nhô lên) ->
Mụn nước -> Mụn mủ (sâu, đau) -> Đóng vảy -> Bong tróc.
Lưu ý: Trong các đợt bùng phát gần đây (từ năm 2022), triệu chứng có thể không điển hình. Ban có thể chỉ xuất hiện khu trú ở vùng sinh dục, quanh hậu môn hoặc miệng, gây đau đớn (viêm trực tràng, đau họng) mà không lan rộng toàn thân.
Dấu hiệu và triệu chứng nhận biết Mpox
3. Con đường lây truyền của bệnh
Mpox không chỉ lây từ động vật sang người mà khả năng lây từ người sang người đang là mối lo ngại lớn:
- Lây từ động vật sang người: Qua vết cắn, vết cào, tiếp xúc với dịch cơ thể của động vật bệnh, hoặc chế biến/ăn thịt động vật nhiễm bệnh chưa nấu chín.
- Lây từ người sang người:
- Tiếp xúc trực tiếp với vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn đường hô hấp của người bệnh.
- Quan hệ tình dục hoặc tiếp xúc thân mật kéo dài. Theo số liệu tại TP.HCM (2023-2024), 84% ca bệnh là nam quan hệ tình dục đồng giới (MSM).
- Lây gián tiếp qua vật dụng cá nhân như chăn ga, gối nệm, quần áo có dính dịch tiết hoặc vảy của người bệnh.
- Lây từ mẹ sang thai nhi qua nhau thai.
4. Tình hình dịch bệnh và mức độ nguy hiểm
Ngày 14/8/2024, WHO một lần nữa tuyên bố Mpox là tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng gây quan ngại quốc tế (PHEIC) do sự xuất hiện của biến thể mới (nhánh Ib) lây lan nhanh tại Châu Phi và nguy cơ lan rộng ra toàn cầu.
Tại khu vực phía Nam Việt Nam, tính đến năm 2024, tình hình vẫn được kiểm soát nhưng không được chủ quan. Theo Viện Pasteur TP.HCM, phần lớn các ca mắc là nam giới, độ tuổi trung bình 32, và có tỷ lệ cao người bệnh sống chung với HIV (55%). Dù tỷ lệ tử vong thấp đối với chủng đang lưu hành, bệnh vẫn có thể gây biến chứng nặng (nhiễm trùng da, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết) trên cơ địa suy giảm miễn dịch.
5. Khi nào cần đi khám và phòng ngừa ra sao?
Các biện pháp phòng ngừa
Hiện nay, vắc xin phòng bệnh đã có nhưng số lượng còn hạn chế và ưu tiên cho nhóm nguy cơ cao. Người dân cần thực hiện:
- Tránh tiếp xúc gần (ôm, hôn, quan hệ tình dục) với người nghi nhiễm hoặc có phát ban lạ.
- Thực hiện quan hệ tình dục an toàn.
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng hoặc dung dịch sát khuẩn.
- Vệ sinh môi trường sống sạch sẽ.
Hướng dẫn thăm khám
Nếu bạn phát hiện bản thân hoặc người xung quanh có các triệu chứng nghi ngờ như nổi mụn nước bất thường kèm sốt, hãy tự cách ly và đến ngay cơ sở y tế.
Việc chẩn đoán sớm giúp ngăn chặn lây lan và hạn chế biến chứng. Người dân có thể đến các bệnh viện nhiệt đới, da liễu hoặc các cơ sở y tế uy tín như Phòng khám đa khoa Olympia để được bác sĩ chuyên khoa thăm khám, tư vấn xét nghiệm và hướng dẫn điều trị phù hợp.
6. Câu hỏi thường gặp (FAQ) về Mpox
1. Bệnh Mpox có gây tử vong không?
Có, nhưng tỷ lệ tử vong phụ thuộc vào nhánh vi rút và sức khỏe người bệnh. Nhánh Tây Phi (gây ra đợt dịch 2022) có tỷ lệ tử vong dưới 1%. Tuy nhiên, nhánh lưu vực Congo có thể gây tử vong lên tới 10%. Người suy giảm miễn dịch, trẻ em và phụ nữ mang thai có nguy cơ mắc bệnh nặng cao hơn.
2. Tôi từng tiêm vắc xin đậu mùa trước đây, liệu có được bảo vệ khỏi Mpox?
Các nghiên cứu cho thấy những người đã tiêm vắc xin đậu mùa (trước năm 1980) có một mức độ bảo vệ nhất định đối với Mpox, giúp giảm nguy cơ mắc bệnh hoặc giảm nhẹ triệu chứng. Tuy nhiên, khả năng miễn dịch có thể giảm theo thời gian.
3. Bệnh Mpox có phải là bệnh lây truyền qua đường tình dục (STDs) không?
Mặc dù Mpox lây lan mạnh qua quan hệ tình dục (đặc biệt trong đợt bùng phát gần đây), nhưng nó không chỉ là bệnh STDs. Bệnh có thể lây qua bất kỳ hình thức tiếp xúc da kề da thân mật nào, hoặc qua giọt bắn hô hấp và vật dụng nhiễm bẩn.
4. Điều trị Mpox như thế nào?
Hiện nay, điều trị Mpox chủ yếu là điều trị hỗ trợ (giảm đau, hạ sốt, bù nước, chăm sóc vết thương). Thuốc kháng vi rút đặc hiệu có thể được sử dụng trong các trường hợp nặng theo chỉ định của bác sĩ. Bệnh nhân thường tự khỏi sau 2-4 tuần.
Lưu ý: Thông tin trong bài viết mang tính chất tham khảo. Nếu có dấu hiệu bệnh, vui lòng liên hệ cơ sở y tế gần nhất.
